İngilizce “enlarger” adı ile geçen agrandizör lensleri filmli fotoğraf zamanının karanlık oda ekipmanları arasında yer alıyor. Negatif filmden bir fotoğraf baskısı almak istediğimiz zaman agrandizör lensini projeksiyon mantığı ile kullanarak fotoğraf imajını ışığa duyarlı kağıt üzerine düşürüyoruz. Kağıt üzerinde fotoğraf görüntüsü oluşuyor.

Dijital dünya agrandizör lenslerini rafa kaldırdı. Fotoğrafçılık bölümlerinde ve eski usul çalışmak isteyenlerin atölyelerinde kaldılar. Günümüzde agrandizör lensi üreten çok az firma kaldı. Rodenstock ve Schneider Kreuznach bunlardan ikisi.

Agrandizör lensinden beklenen şey negatif filmi görüntü kaybına uğratmadan baskı ebadında büyütmek.  Yani yüksek çözünürlük ve geçirgenlik sahibi olmak. Düzlem şeklindeki filmin görüntüsünü köşelerde bozulma olmadan düzlem şeklindeki kağıdın üzerine düşürmek. Yani flat field odaklama yapmak.

İfadeler tanıdık geldi mi?

Evet bunlar makro lenslerden beklenen özellikler. Agrandizör lensleri makro lens olarak çok iyi iş görür.

Agrandizör lensi nasıl bir lenstir?

Enlarger lensleri (ara ara bu isim ile kullanacağım) fonksiyon ve görünüm olarak bildiğimiz lenslerden biraz farklıdır. Genellikle ufak tefek görünürler. Küçük olmak bir makro lens için yine çok değerlidir. Elde çekimde dalların yaprakların arasına kolayca girer, böceği ürkütmez ve gerek stüdyoda gerek arazide aydınlatmada büyük kolaylık sağlar. 5cm mesafeden çekim yaparken böceğin üzerinde kocaman bir lens gölgesi istemeyiz.

Lensin üzerinde netleme halkası bulunmaz, sadece diyafram ayarı vardır. Diyafram gövdeden kontrol edilemez, tamamen manual olarak lens üzerinden ayarlanır. Makro çekimde bunları hemen her zaman ters bağlarız ve ortalama 5 – 20cm arası mesafede çalışırız. Yine her zaman tüp ya da körük ile kullandığımız için tüp-körük uzunluğu ile büyütme miktarı ve odaklama mesafesini değiştirebiliriz (artırabiliriz). Ama odaklama için bütün sistemi ileri geri hareket ettirerek istediğimiz yeri netlememiz gerekir. Lensi döndürerek odaklamak yerine biz ileri-geri hareket ederiz.

Ters değil de düz bağlarsak körük yardımı ile istediğimiz mesafeye odaklama yapıp portre ya da manzara fotoğrafı çekme imkanımız var. 50mm altı geniş açılar düz bağlantı için çok uygun olmuyor, sadece çok yakın mesafede çalışabiliyor. Agrandizör lenslerinin düz bağlantı ile genel amaçlı kullanımı ayrı bir yazı olmayı hak ediyor ve yazılmayı bekliyor.

Focus ya da zoom özellikleri yok demiştik. Bu sayede küçük, sade bir yapıları olur. Bu sadelik bize net fotoğraflar olarak geri döner.

Agrandizör lensi çeşitleri

Artık üretim yapmayan modelleri de katarsak yüzlerce lens ile karşılaşabiliriz. Yine fiyat olarak bedava ile $1000 seviyeleri arasında agrandizör lensi bulabilirsiniz. Odak uzunluğu olarak son derece geniş bir yelpazeye sahiptir. 25mm – 1200mm! arası hatta daha ötesi seçenekler bulunur.

Örneğin üretimi devam eden ve yaygın bulunan iki markanın makro çekimde tercih edilen serilerinde şu ayrımlar bulunuyor.

Rogonar (Rogonar-S hariç) lenslerin filtre yuvası olmadığı için ters bağlanamaz. Sadece düz kullanılabilir. Bu anlamda dezavantaj sahibidir.

CA (Kromatik Aberasyon – özellikle parlak ve kontrastlı kenarlarda oluşan renk saçaklanmalarıdır

Hangi agrandizör lensi makro için uygundur?

Fiyat olarak gördüğümüz büyük farklar her alanda olduğu gibi elbette burada da sonuçlara etki ediyor. Ama modern makro lenslerle kıyasladığımızda fiyatlar yine çok uygun. En iyisinin peşinde koşmuyorsak bütçemiz hiç sarsılmıyor. Hafif, küçük bir set ile keskin fotoğraflar elde ediyoruz.

Seçim yaparken bütçeden bağımsız olarak belirlememiz gereken şey hangi odak değerini tercih edeceğimiz. En iyi seçenek ise farklı büyütmeler için birkaç tane birden tercih etmek olacaktır.

• 0.5X – 1X arası büyütmeler için 75mm – 105mm aralığı
• 1X – 2X arası büyütmeler için 50mm
• 2X – 4X arası  büyütmeler için 35mm – 28mm

uygun değerler olarak karşımıza çıkıyor. Elbette sadece bir tane alıp, mesela 50mm lens ve uygun uzunlukta tüp ile 8X büyütmelere bile çıkabilirsiniz. Örneğini şöyle görebiliriz:

Ama bu oran lensimizi fazla zorlayıp görüntü kalitesini bozmaya başlayacaktır. Her büyütme seviyesi için en uygun lensi kullanmak iyi bir fikir olur.

Enlarger lensi nasıl bağlarız?

Özel durumlar dışında her zaman ters bağlarız. Ters bağlama makro çekimde neredeyse her zaman daha iyi sonuç verir.

Bayonet tarafı genellikle m39 bağlantısına sahip olsa da bizi daha çok filtre çapı ilgilendiriyor. Burada modele göre değişen çaplarla karşılaşıyoruz. 28mm lens için 30.5mm, 50mm lens için 40.5mm ya da 43mm filtre çapları ile karşılaşabilirsiniz. Buna uygun filtre çapı dönüştürücü halka ve ters bağlantı adaptörlerine ihtiyacınız olacaktır. Endişelenmeyin, parça başı birkaç dolar seviyesine eBay üzerinden bulabilirsiniz.

Ters bağlantı için sadece bir tane adaptör kullanıp her bir lens için filtre çapını bu adaptörün değerine çeviren dönüştürücüler  kullanabilirsiniz. Toplamda daha uygun fiyata gelir.

Yukarıda Pentax K bayonet için 49mm ters bağlantı adaptörünü görebilirsiniz. Sizinki de buna benzer bir şey olacak.

Yazıyı yazdığım tarihte elimde bulunan agrandizör lensleri şu şekilde, bunları veriyorum çünkü her biri için ayrı bir yazı yazarak bunları daha detaylı tanıtmayı planlıyorum:

• Nikon El-Nikkor 50mm f2.8N
• Rodenstock Rodagon 28mm f4
• Rodenstock Rodagon WA 40mm f4

 Ne zaman agrandizör lensi ne zaman makro lens?

Aslında bu sorunun cevabı sizde. Keyfimize kalmış. Hepsini kullanmak çok keyifli. Ama benim kişisel tercihim, daha doğrusu kriterlerim şu şekilde:

Makro lens tercih sebepleri

• Aydınlık vizör (otomatik diyafram) gereken loş ortamlarda modern makro lensler daha kolay kullanılıyor. Enlarger lensler manual diyafram olduğu için ayar sonrası kısık diyaframda kalıp karanlık vizör sunuyorlar. Odaklamanın nerede olduğunu görmek zorlaşabiliyor. Özellikle arazi çekimlerinde gölgelik kalan yerlerde makro lens işi kolaylaştırıyor. Stüdyoda çok farketmiyor
• Uzakça sayılan objeler ile çalışmak gerektiğinde, büyük çiçekler gibi hedefler için fazla büyütmeden çalışmak gerektiğinde makro lensler en iyisi
• Arada makro dışında çekim yapmak, sonsuza odaklamak, portre çekmek istiyorsanız makro lens ile lens değiştirmeden bunu yapabilirsiniz
• Rastgele diyerek fotoğrafa çıktığımız zaman önümüze çıkacak böceğin büyüklüğünü bilemiyoruz. Büyütmeyi ve kadrajı ayarlamak önem kazanıyorsa normal makro lensler bu konuda çok önde. Enlarger ile çalışırken tüpü değiştirmediğimiz sürece aynı büyütme ve aynı çalışma mesafesinde kalıyoruz. Körük ya da helicoid buna çare oluyor. Elde çekimde helicoid dışında işimiz zor. Agrandizör lensi kullanacaksak sık sık lens değiştirmeye hazır olun
• Son yıllarda ortaya çıkan makro lensler değişken büyütme aralığı veriyor. sonsuz-2X aralığında 2.5X-5X arası makro lensler artık bulunabiliyor.

Helicoid odaklama halkası olmayan lenslere netleme yeteneği kazandıran, döndürülerek uzayıp kısalabilen bir tüp adaptördür

Agrandizör lensi tercih sebepleri

• Yüksek büyütme gereken durumlarda tercih ediliyor. 2X üzeri için agrandizör lensi iyi bir tercih olur. Çoğu makro lens tüp ya da close-up filtre kullansak bile 2X üzeri zor. O kadar tüp ile ortaya çıkacak sistem taşıması zor, kırılacak gibi görünen ucube bir lens olabilir. Performans olarak yüksek büyütmelerde agrandizör lensi iyidir
• Hafiflik ve küçüklük gereken durumlarda agrandizör lensleri öne çıkıyor
• Fiyat konusunda tartışmasız lider. Tek başına bu bile yeterli. 1 makro lens fiyatına 10 tane bile agrandizör lensi alabilirsiniz

Sonuç

Agrandizör lensleri makro canavarları. İster yeni başlayan olsun ister profesyonel, tüm makro fotoğrafçılarının ekipman havuzunda birkaç tane bulunması gerekir. Bu lenslere mutlaka bir şans verin.

2. el eski bir lens alacağınız için lensin durumuna dikkat etmenizi hatırlatmama gerek yok. Mantar, çizilme, diyafram bıçaklarının kondisyonu gibi parametreleri her zaman kontrol ediyoruz.

Benim şu anda en çok sevdiğim, mümkün olan her durumda kullandığım lensim bir agrandizör lensi: Componon-S 80mm. Bunu Tamron 90mm’den daha çok seviyorum. Componon-S 80mm ile çekilmiş örnek fotoğraflarımdan bir albüm verebilirim