1:1 makro lensimi ilk kez elime alıp birkaç fotoğraf çektiğim zaman çiçekleri, böcekleri bu kadar büyük görüntüleyebiliyor olmanın keyfini hala hatırlıyorum. Uzunca bir süre son noktanın bu olduğunu düşünmüştüm. Çoğu zaman 1:1 büyütmeye bile çıkmıyordum. Yeterince detay aldığımı düşünüyordum. Daha yakından görüntülemeye neden ihtiyacımız olsundu ki?
Ama daha eskiye döndüğümde ortaokul yıllarında harçlık biriktirerek büyük bir heyecanla aldığım mikroskobumu hatırlıyorum. Yarı oyuncak olsa da 1000X büyütmelerde elime ne geçtiyse incelemeye çalışıyordum, çoğunda berbat sonuçlar alıyordum. Bir süre sonra 50X civarını daha çok sevmiştim. Daha aydınlık ve daha net görüntüler ile vakit geçirip bunların sayfalar dolusu çizimlerini yapmıştım.
Aynı şeyi fotoğraf makinem ile yapabileceğim hiç aklıma gelmedi.
Lomo 8X ile fasülye böceği
Makroda yüksek büyütme
Makro ile uğraşan herkes bir şekilde büyütme saplantısına takılıyor. Kısa sürede bu bir yarış haline geliyor. Fotoğrafladığımız nesneyi ne kadar büyütebiliriz? İnternette gördüğümüz inanılmaz fotoğrafları nasıl çekiyorlar? Bir karıncanın portresi çekilebilir mi?
Tüpler, körükler, ters 28mm’ler derken kullandığım lenslerin boyutları gittikçe küçüldü. Avuç içi kadar agrandizör lensleri ve daha sonra bir parmağın yarısı boyutunda mikrofilm lensleri ile 10X civarı büyütmelere çıkabildim. Ama kaliteyi hala yetersiz buluyordum. Bu noktadan sonra başka bir bakış açısına geçmek gerekiyordu.
Mikroskop objektifleri
Bu yazıyı daha ileriki günlere ayırmayı düşünüyordum ama mikroskop lenslerinin makro fotoğraf çekiminde kullanılabilmesi birçok arkadaşımın ilgiyle karşıladığı bir konu oldu. Biraz genel bilgi verip, biraz da (o günlerde) elimdeki tek lens olan Lomo 8X ile tecrübelerimden bahsetmek istiyorum.
Mikroskop objektifi türleri
Üretim geçmişi çok eskilere giden mikroskop lenslerine geniş bir uzmanlık dalı olarak bakabiliriz. Yıllardır bu işle uğraşan profesyonel makrocular bile bir lensin fotoğraf için uygun olup olmadığına karar verirken zorlanıyorlar. Bazen kaliteli bir lens model bilgileri tam yazılmamış olduğu için ucuza satın alınabiliyor, bazen de büyük paralar verip optik olarak kusurlu bir model elde etmek var. Teknolojisi, cam malzemesi, kullanım amacı ve tasarımına göre sayısız model bulabiliyoruz. Ve elbette büyütme gücüne göre…
Her mikroskop lensini fotoğraf makinamıza bağlayabiliriz. Ama büyük çoğunluğu bir şekilde uygun değildir.
- Çok yüksek büyütmeleri pratikte kullanamıyoruz. 2X-60X arası mikroskop objektifleri daha uygun oluyor. 10X üzerinde zorluklar çok artıyor. Büyük endüstriyel düzenekler gerekiyor. Ve ancak çok özel lensler iş görebiliyor. Pratik olarak 10X ve altı uygun diyebiliriz.
- Birçok mikroskop objektifi göz merceği de denen oküler ile birlikte çalışmak üzere üretilmiştir. Tek başına kullanıldığında renk bozulmaları ve optik sorunlar karşımıza çıkar.
- İmmersiyon objektiflerinde lensin ucu incelenen örneğin üzerine damlatılmış özel bir yağa temas ederek çalışır. Bunlar bizim için uygun değildir.
- Objektifimiz dairesel bir görüntü verir. Bazı objektiflerde bu daire yeterince geniş olmadığından fotoğraf makinemizde yüksek köşe kararması yapar. Özellikle full-frame makinelerde bu durum sıkça oluşur. Büyütmeyi artırarak belli oranda telafi edilebilir ama önceden araştırılması uygun olur.
Sonlu (Finite) mikroskop lensleri
Bu lensler basitçe bir körük üzerine monte edilerek tek başlarına kullanılabilirler. Belli bir tüp/körük uzunluğu ile üzerlerinde yazan büyütme miktarını vererek görüntü oluştururlar. Mesela 160 yazan bir lens 16cm açıklık, 210 yazan bir lens 21cm açıklık ile üzerinde yazan büyütme değerini verir. Körüğü bir miktar daha açarak ya da kısarak büyütme miktarını değiştirebiliriz. Üzerinde yazan büyütmenin %50 azı ve %50 çoğu genellikle kullanılabilir. Ama en iyi kalite için üretildiği değerde, yani uygun açıklıkta kullanmakta fayda vardır.
Piyasada yaygın olarak bulunan ve uygun fiyatlı olan mikroskop lenslerinin çoğu sonlu tiptir.
Sonsuz (Infinity corrected) mikroskop lensleri.
Bu tasarım modern mikroskoplarda kullanılıyor. Büyütülmüş nesneye ait ışık ışınları lensten paralel şekilde çıkıyor. Yani bunu bir körüğe bağlarsak yine bir görüntü elde edebiliyoruz ama yeterince keskin olmuyor. Tüp lens denen bir lens ile görüntüyü sensör üzerine odaklamak gerekli. Sadece bu amaç için üretilmiş tüp lensler var. Şimdi bir de bu mu çıktı demeyin, elinizdeki 200mm civarı çalışan herhangi bir lensi tüp lens olarak kullanabilirsiniz. Daha fazla büyütme için daha uzun bir mm, daha düşük büyütme için daha kısa bir mm seçebilirsiniz.
Kullanırken makinamıza önce tüp lens olarak seçtiğimiz lensi bağlıyoruz. Mikroskop objektifini de filtre çapına uygun bir adaptör ile lensimizin önüne bağlıyoruz. Görünüm olarak biraz garip durduğunu düşünebilirsiniz.
Yani 70-300 bir zoom lensiniz varsa 10X büyütmeli bir infinity mikroskop lensi ile 200mm değerinde 10X çalışırsınız. 100mm’de 5X, 300mm’de 15X şeklinde bir oranlama ile farklı büyütmelere çıkabilirsiniz.
Düzenekte 2. bir lens olduğu için bunun görüntü kalitesine doğrudan etkisi vardır. Tüp lens olarak keskin bir lens tercih etmek iyi bir fikir olacaktır.
Sonsuz mikroskop lensleri teknolojik olarak yeni nesil olduklarından renk düzeltme, keskinlik gibi özelliklerinin daha iyi olmasını bekleyebiliriz. Tabi ucuz bir lensten çok fazla şey beklemek haksızlık olur. Kaliteli sonlu tip lensler kesinlikle bunları aratmaz.
Mikroskop lenslerinde kısaltmalar
Mikroskop objektifleri üzerinde çok çeşitli kısaltmalar ve rakamlar görürüz. En sık rastlananlardan örnekler verirsek
Plan
Makro lenslerde genel aranan bir özellik olan Plan ifadesi net alan düzleminin gerçekten düzlem (flat-field) olması şeklinde açıklanabilir. Semi-Plan gibi ifadeler daha eğrisel bir alanı net olarak göreceğimizi ifade ediyor. Focus-stacking yapacağımız için bu eğrisellik önemli oranda telafi edilse de lensimizin Plan özellik taşmasını istiyoruz.
CF – Achro – Achromat – APO
Bu ifadeler renklerdeki CA bozulmalarına karşı düzeltme bulunduğunu gösterir. APO lenslerde düzeltme daha başarılıdır. Lensimizi oküler olmadan tek başına kullanacağımız için bu kısaltmalardan birinin bulunması renkler açısından oldukça önemlidir.
BD – EPI
Aydınlatma şeklini ifade eder. BD lenslerde lensin etrafında yukarıdan gönderilen ışığın geçip aşağıdaki objeyi aydınlatacağı bir kanal vardır. Makro için kullanacaksak fotoğraf makinasına bağlarken bu kanalın ışık geçirmeyecek şekilde kapatılması gerekir. EPI lenslerde ise yine yukarıdan aydınlatma yapılırken ışık lensin bizzat içinden gönderilir. EPI’ler bu özellik kullanılmazsa normal lensler gibi davranır.
NA
Sayısal diyafram değerini ifade eder. Bu değer ne kadar büyükse lensimiz o seviyede detay verecektir. Tipik olarak 5X seviyesinde 0.10, 10X seviyesinde 0.20, 20X için 0.40 ve bu şekilde büyütme arttıkça NA değeri büyüyen mantıkta ilerler. Aynı büyütme değeri için NA daha büyük olan lens büyük ihtimalle daha iyi sonuç verecektir. Ancak net alan derinliğimiz ve çalışma mesafemiz de o oranda azalacaktır.
LWD – ULWD – SLWD
Çalışma mesafesinin normalden daha uzun olduğunu gösterir. WD (working distance) anlamındadır. L – Long, UL – Ultra Long, SL – Super Long şeklinde İngilizce kısaltmalar ve sırasıyla artan çalışma mesafelerini gösterir. Yalnız çalışma mesafesi arttıkça NA değerinden, dolayısıyla keskinlikten biraz feda edilmesi gerekir. Yine de çalışma mesafesinin uzun olmasını tercih ederiz ki hem daha iyi bir aydınlatma yapabilelim hem de “focus stacking” işleminde lens ileri-geri hareket ederken perspektif daha az etkilensin.
Mikroskop lensi kullanımında zorluklar
Genel yüksek büyütme zorluklarını yaşıyor olacağız.
Titreşim
Mikroskop lensi ile çekimlerde titreşim en büyük sorunumuz olacaktır. Hem makineyi hem de çekim yaptığımız nesneyi mümkün olduğunca sağlam bir şekilde sabitlemeliyiz. Çekimde kablo ya da uzaktan kumanda kullanılması yerinde olur. Yine her çekim sonrası birkaç saniye bekleyip titreşimin söndüğünden emin olmalıyız. EFSC destekli gövdeler titreşimi engelleme konusunda büyük yardım sağlar.
Lomo 8x 0.20 mikroskop lensi Pentax körük üzerinde
Çalışma mesafesi
Mikroskop ile böceğimize bir ya da birkaç cm mesafedeyiz. Büyütme arttıkça sadece milimetrelerle ifade edilecek kadar yaklaşıyoruz. Kadrajı oluşturmak ve çekim esnasında onlarca poz boyunca kadrajı sabit korumak çok zor.
İlk kadrajı oluşturmak yorucu olacaktır. Böceği difüzör’ler ile dört yandan çevirdiğimiz için lensin önünde nerede durduğunu kestirmek güç olabilir. Vizörden bakıp netlemeye çalışırken ileri geri oynatıp konuyu lensimize değdirip lensi kirletmemiz, daha kötüsü lensi çizmemiz başımıza gelebilir. Ölü bir böceği tutucularla ve iğne ucunda lensin önünde tutmak çok kullanılan bir yöntem olduğu için farketmeden iğne ya da tutucu ile lensi çizebiliriz.
Aydınlatma
Mikroskop kullanımında uzun pozlama çok zordur. Tamamen titreşimsiz bir makina gövdesi (EFSC destekli) ve titreşimsiz genel düzenek ister. Veya flaş kullanımı ile titreşim sorunlar önemli oranda aşılabilir.
Pinpon topu difüzör
Çalışma mesafesinin 1cm civarında olması düzgün bir aydınlatma için yaratıcı fikirlere ihtiyaç duyar. Piknik bardağı, yoğurt kutusu ve pinpon topu ışığın dağıtılmasında çok etkin kullanılabiliyor. Ancak bunu yaparken top veya bardağın lensin önüne doğru çok uzanmaması önemli. Yoksa difüzörden yayılan ışık siz kadrajda doğrudan görmeseniz bile lensin önünden içeri sızarak sislenme etkisi yaratacaktır.
Net alan darlığı
Lomo 8X ile tek bir kare. Sineğin başının tamamı için 50-100 fotoğraf gerekiyor.
Mikroskop lensi ile net alanımız incecik bir film şeridine düşer. Tüm konuyu sırayla parça parça fotoğraflayıp sonra bunları bilgisayarda birleştirmek için emek ve zaman harcamak gerekir. Basit bir portre! fotoğrafı için 100 civarı fotoğraf çekmek gerekebilir. Focus stacking denen bu yöntem hakkında bilgi almak için şu yazıya göz atabilirsiniz:
Fotoğrafın işlenmiş son halini düşünürsek önden başlayıp arkaya doğru giden bu fotoğraf dizisinde en son çektiğimiz fotoğraftan sonra netlik çok keskin bir şekilde kaybolur. Net alandan bir anda bulanık alana geçiş yapmış oluruz. Doğal olmayan bu görünümü engellemek için çekim işlemini biraz daha fazla sayıda gerçekleştirebiliriz. Ya da çok daha ileri bir teknik ile mikroskop lenslerini el yapımı diyaframlar ile birlikte kullanabiliriz. Son pozda diyafram kısıp arka planı doğallaştırmak mümkün ama oldukça zorlu bir çözüm.
Bağlantı
Soldan sağa, Lomo 8X mikroskop lensi, RMS-M42 adaptörü, Pentax 28mm, Asahi mikroskop adaptörü
Not: 28mm lens birlikte kullanım için değildir. Boyut farkını göstermek için eklendi.
Bu minik lensleri makinamıza bağlamak bazen karışık olabiliyor. Malesef mikroskop lensleri için çok farklı bağlantı standartları var. Bunları şöyle sıralayabilirim: RMS, C-mount, M25, M26, M27.
RMS en sık karşımıza çıktığı için RMS adaptörü bulundurmakta fayda var.
Lomo 8X 0.20
Bu lensi anlatan ayrıca bir kısa yazıya şuradan erişebilirsiniz. yukarıda saydığım istenen özelliklerden çoğunu taşımayan, 1970 model bir Rus lensi. İlk mikroskop denemelerim olacağı için daha çok tekniğimi geliştirmek amaçlı edindiğim bir lens oldu. Fiyat olarak da risk almaya değecek kadar ucuz.
Lens 8X büyütme için tasarlanmış olsa da 5X-12X aralığında kullanabiliyorum. Doğrudan körüğe bağlayarak kullanılan sonlu lens tipinde imal edilmiş.
Renklerde fazlaca CA bozulması görülüyor ama focus stacking işlemi bunları büyük oranda toparlayabiliyor. Bokeh alanlarda kalan CA bozulmaları ise kolay düzeltilemiyor ve duruma göre göze hoş gelmiyor.
Çözünürlük olarak benim mikroskop lensi beklentimi karşıladığını rahatlıkla söyleyebilirim. Pinpon topu aydınlatma ile kolayca istenen ışık seviyesi sağlanabiliyor.
Mikroskop lensleri ile çektiğim fotoğraflardan örnekler
İncelemesi yapılan diğer mikroskop lensleri
Aşağıdaki linklere tıklayarak yazılara ulaşabilirsiniz.
